الاعتقادات
تأليف: شيخ صدوق رحمه الله تعالی
تصحيح و تحقيق: مؤسسة الامام الهادي عليهالسلام
زبان نگارش: عربي/ قطع: وزيري/ جلد: گالينگور/ نوبت چاپ: دوم
درباره كتاب "الاعتقادات"
اين كتاب، از قديميترين و معتبرترين كتب اعتقادي شيعه است و بيش از ده قرن است كه مورد توجه و عنايت علما، ميباشد.
مؤلف در اين كتاب سعي نموده اعتقادات شيعه اعم از توحيد، عدل، امامت، معاد، صفات ذات و افعال الهي، تكليف، نفي جبر و تفويض، اراده و مشيت، قضا و قدر، فطرت وهدايت، استطاعت، بداء، لوح، قلم، كرسي، عرش، ارواح، موت، سؤال در قبر، رجعت، زنده شدن در قيامت، حوض، شفاعت، وعد و وعيد، اعراف، صراط، عقبات، حساب و ميزان، بهشت و آتش، وحي، قرآن، انبياء، رسل، حجج، ملائكه، عدد انبياء و اوصياء، عصمت، ظالمين، تقيّه، پدران پيامبر، علويّه، اهل بيت، اخبار و... را، با توجه به آيات و روايات، باعباراتي عالمانه، خارج از تعقيد و به گونهاي همه فهم، در ابواب مختلف بيان نمايد.
اين كتاب از نظر شيعه و علماي زمان شيخ صدوق، بسيار حائز اهميّت بوده و هم اكنون نيز مورد عنايت ميباشد و فرق اسلامي، شيعه را با اين خصوصيات ميشناسند.
كتاب »الاعتقادات«با بياني روشن، نسبتهاي غيرصحيحي را كه بعضي از فرق به شيعه ميدادند، رد نموده و چهارچوبي صحيح و معتبر از اعتقادات شيعه اماميه را بيان ميكند.
از آنجايي كه بعضي از قسمتهاي آن، احتياج به توضيح وتبيين دارد، شاگرد نامدار او، شيخ مفيد (ره)، با توجه به متن اين كتاب، به برخي از قسمتهاي آن نقد و توضيح مينويسد و آنرا »تصحيح الاعتقاد«نامگذاري مينمايد.
هر چند در چارچوب اصلي كتاب و ستونهاي محكم آن، چون: توحيد، صفات الهي، نبوّت، امامت، معاد و مسائل مهم ديگر از اعتقادات شيعه، شيخ مفيد، نقدي چشمگير بر صدوق نداشته است، ولي در مسائلي چون: لوح، قلم، قضا و قدر، نقد دارد. در بعضي از قسمتها، عبارات صدوق را توضيح ميدهد كه اين تصحيحات اعتقادي شيخ مفيد، بيانگر اهميّت دادن شيعه به حقايق و معارف ديني است و از سوي ديگر نشان ميدهد كه علماي شيعه، براي بيان حقايق اعتقادي، اهل تسامح و تساحل نيستند و حتّي شاگرد بر استاد نقد ميكند؛ امّا نقد دقيق و مستدل نه سليقهاي و ذوقي.
قرنهاست كه اين دوكتاب، مورد توجه دانشمندان شيعه و سُنّي است و جوامع علمي جهان، با توجه به اين دوكتاب، به اعتقادات شيعه نگاه ميكنند و اظهار نظر مينمايند و در كتابهاي اعتقادي و كلامي، نظريات اين دو دانشمند، بسيار نقل ميشود.
بخشهاي كتاب بدين ترتيب است:
الف.مقدمه كتاب و زندگينامه شيخ صدوق (ره)
مقدمه کتاب در 224 صفحه شامل مباحث ذيل ميباشد:
* شرح حال مرحوم شيخ صدوق شامل: ولادت، اساتيد، شاگردان، مسافرتها، قدرت استدلال (متكلّم بودن او)، مناظرات در دفاع از اعتقادات شيعه، مقام مشهور فقهي و روايي او و نيز مباحثي ديگر پيرامون زندگي شيخ که ميتوان گفت از نظر تتبع و تحقيق، بي نظير يا کم نظير است.
* اهميت کتاب
* شيوه تحقيق
* معرفي نسخههاي خطي اعتقادات در کتابخانههاي مختلف
* مقابله متن كتاب با چندين نسخه نفيس كه توضيح آنها در مقدمه كتاب آمده است.
همانگونه که شيخ در چند جاي کتاب ذکر ميكند، در مقدمه کتاب هم تأکيد شده که اين اعتقاد شيعه است و هر کس غير از اين را به شيعه نسبت دهد، کذاب و مفتر است.
* نظرات چندين نفر از بزرگان شيعه مانند علامه مجلسي(ره)، سيد نعمت الله جزايري (ره) و...، در داوري بين شيخ صدوق(ره) و مفيد(ره)
* بحث»شيوخ و تلامذه«كه در اين كتاب نسبت به مقدمه كتاب »الهدايه«مختصرتر آمده و برخي مشايخ به صورت متحد آمده است.
ب. متن کتاب "الاعتقادات"
مؤسسه امام هادي عليهالسلام پس از تصحيح و تحقيق دو كتاب فقهي شيخ صدوق رضوان الله علیه (المقنع و الهدايه) كه ثابت نمود تمام عبارات آن دو كتاب، يا روايت است يا از روايات اقتباس شده است، به اين نتيجه رسيد كه علماي نزديك به زمان حضور امامان معصوم و غيبت صغري، كوشش ميكردند عبارات و فتاواي فقهيشان، عين روايات يا در معناي روايت باشد، اين در حالي است كه فقه از فروع دين حساب ميشود؛ لذا به طور قطع در مسائل اعتقادي كه از اصول دين به حساب ميآيد، با احتياط بيشتر و دقّت بيشتر برخورد ميكردند و نظريّاتشان را خارج از روايات نميگفتند. بنابراين، ممكن است عبارات اعتقادات شيخ صدوق (ره) نيز چنين باشد، لذا با تلاش چندين ساله ثابت شد كه تمام عبارات »الاعتقادات« مرحوم شيخ صدوق روايت است.
هر صفحه از اين کتاب داراي سه طبقه است:
- طبقه اول متن کتاب آمده است.
- طبقه دوم آيات و روايات همراه با نشاني روايت كه مربوط به عبارت شيخ صدوق است.
- طبقه سوم (پائين) اختلاف نسخهها آمده است.
در پاورقي، با ذكر متن احاديث و آدرس ثابت شده كه تمام متن کتاب »الاعتقادات«روايت بوده و در حقيقت »منشور اصول اعتقادات شيعه«و »يك سند جاويدان«است.
مؤسسه امام هادي عليهالسلام، جهت اثبات اين مطلب كه روايات مورد استفاده شيخ صدوق، در طول تاريخ، مورد توجه ساير علما نيز بوده است، نام اشخاصي که اين روايات را در کتبشان نقل نمودهاند، همراه با نشاني روايت ذکر كرده و در بعضي موارد، اگر کسي شرحي در مورد آن عبارت داشته، آن را نيز آورده است.
در اين كتاب دقت شده است كه اگر شيخ مفيد، حاشيهاي بر كتاب داشته است؛ يا همه عبارت يا بخشي از آن و يا نشاني آن آورده شود.
همچنين عبارات مشکل (اعم از لغوي، کلامي و... ) با متن کتب ديگر تطبيق و توضيح داده شده است.
در پايان کتاب، چكيده »الاعتقادات« در 8 صفحه به زبان انگليسي منتشر شده است.
ج. فهارس فني
اين فهارس، كه بسياري از نيازهاي تحقيقاتي محققان را مرتفع ميسازد، شامل موارد ذيل است:
فهرست آيات/ فهرست اوائل احاديث/ فهرست اسماء و القاب معصومين علیهم السلام/ فهرست اسماء انبيا/ فهرست اسماء ملائکه/ فهرست مشترک القاب اهل بيت علیهمالسلام/ فهرست اعلام/ فهرست الکني و الالقاب/ فهرست اسماء کتب مقدسه/ فهرست حيوانات/ فهرست اماکن/ فهرست متکلمين شيعه صاحب تاليف/ فهرست البسه/ فهرست اطعمه و اشربه/ فهرست کتبي که بخشي از نام آنها اصول است/ فهرست روز وقايع/ فهرست قبائل و گروهها/ فهرست کتابهايي که نام اعتقادات دارند و ...
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.